Wysoki Zamek

Wysoki Zamek powstał w okresie najwięk­szych triumfów pisarskich Lema jako autora fantastyki, ale do niej nie należy. Jest auto­portretem pisarza z okresu dzieciństwa, dociekliwą, nie oszczędzającą siebie, ale też pełną humoru historią o rodzeniu się i kształtowaniu jego osobowości, inteligencji i wyobraźni. Na tle panoramy między­wojennego Lwowa Lem czyni siebie samego bohaterem opowieści o dojrzewaniu — nie mniej atrakcyjnej i pełnej zaskoczeń niż fantastyczne fabuły. Bo też po co zagląda się w dzieciństwo? Najpierw z przyczyn sentymentalnych i dla rekonstrukcji minionego świata. Potem jednak po to, by siebie — dojrzałego — zrozumieć i w centrum pano­ramy zbudować Wysoki Zamek sensu, pomnik przymierza pomiędzy dawnymi a nowymi laty.

Nie jest to żadna powieść, co niejednokrotnie powtarzała krytyka. Tam nie ma ani jednego elementu fikcyjnego, a jeśli można mówić o jakimś kłamstwie, to chyba tylko w tym sensie, w jakim sztukę pojmować możemy jako „piękne kłamstwo”. I na przykład całą ta historia z „państwem legitymacyjnym”, które szczególnie jawiło się krytykom jako zmyślenie, jest od początku do końca autentyczna, z tym może jednym zastrzeżeniem, że kulisy metafizyczne zostały dobudowane przez dojrzałego Lema. Jeśli chodzi o to dziecko, […]

    Pisząc przed kilkunastu laty krótką monografię Lema dla wydawcy niemieckiego, Wysokiemu Zamkowi nie poświęciłem większej uwagi. Tak jakbym go sklasyfikował zbyt pochopnie — jako książkę wspomnieniową, a więc „mniej ważną”, nie dorastającą do wielopiętrowej komplikacji fabuł fikcyjnych i fantastycznych. Musiałem go pewnie czytać dawniej jeszcze — i mało uważnie, jeśli w pamięci nie została mi konstrukcja tej książki, jej wewnętrzne zapętlenie — swoiste, inne niż w przypadku fantastyki, bo tu przecie niby wszystko „autentyczne” i tylko dobyte […]